hayır - hayır demek - hayır diyebilmek hakkında - reddedeme
HAYIR DİYEBİLMEK
Bazı senaryolar oldukça tanıdıktır. Kahramanımızın bir arkadaşı gelir ve ondan kendisi yerine nöbet tutmasını veya çocuklarına o gece için bakmasını ister . Kahramanımız ise o gün yapılacak pek çok işinin olduğu veya canının hiç istemediği halde ağzından “hayır “ kelimesini bir türlü çıkaramaz ve kendisini yine “evet” derken bulur. Pek çok insanda veya kendimizde gözlemlediğimiz ve oldukça yaygın bir durumdur “hayır diyememek”. Bir kafede, kitapçıda, okulda, işte pek çok yerde ve durumda hayır demek kişilere zor gelebilmektedir. Bu yüzden o anda daha kolay yol gibi görünen “evet” demeyi seçerler ; fakat uzun süreli sonuçlarına bakıldığında seçtikleri bu yol hiç de kolay değildir aslında.
“ Hayır diyememe” farklı insanlarda farklı şekillerde görülebilmektedir. Bazı insanlar iş ortamı gibi belirli ortamlarda ya da babaları gibi bazı kişilere karşı veya stres verici olaylar gibi bazı durumlarda hayır diyemez iken bazı kişiler her ortamda çoğu bireye karşı hayır diyemezler. Bu duruma neden olarak pek çok açıklama getirilebilir. Örneğin içinde yaşanılan toplum büyük bir etken olabilir. Özellikle bizim gibi toplulukçu kültürlerde “ hayır demek” ve kendi isteğini açıkça ifade edebilmek pekiştirilen bir davranış değildir. Bu bağlamda yetiştirilme tarzı büyük önem kazanmaktadır. Bunun sonucunda bazı ailelerde kişiler kendi ihtiyaçlarından çok başkaları tarafından sevilme ve önemsenme peşindedirler. Böyle olunca çevresindeki insanların eğer hayır derlerse onlarla çatışacaklarına, onlar tarafından sevilmeyeceklerine ya da onların kendilerine öfkeleneceklerine inanırlar. İnsanlardan onay alma ihtiyacıyla hayır derlerse bencillik yapmış olacaklarını, onlar tarafından kabul edilmeyeceğini ve ileride kendisi bir istekte bulunursa hayır denilen kişi tarafından yerine getirilmeyeceğini düşünürler. Çocukluktan itibaren bu düşünceler ile yetiştirilen çocuklar da uygun bir şekilde hayır demeyi öğrenemezler.
Peki neden hayır diyebilmek önemlidir ? Evet demek belki içinde bulunduğumuz durum için kurtarıcı olabilmekle birlikte uzun dönemde olumsuz sonuçlara neden olmaktadır. Hayır denilmedikçe başka insanların iş yükü nedeniyle kendimiz için ayırdığımız vakit ve enerji azalır. Hayır demek isteyip de bunu gerçekleştiremeyince kendine güven ve saygı da düşebilir. Çünkü onaylanmama beğenilmeme korkusu ile ifade edemediğiz “hayır”lar kendimize yönelik yetersizlik algılarının artmasına ve belki de kendilerine öfkelenmeye neden olabilir. Kendi kararlarının veremiyor olmak da çevredeki insanlar tarafından da daha az saygı görme ile sonuçlanabilir. Kişinin kendisi ve çevresi ile arasındaki sınırlar kaybolabilir. Hayır diyememekten kaynaklanan kendine ve karşısındakilere duyduğu ve uygun şekilde ifade edemediği öfke sağlıksız bir şekilde kendisini gösterebilir. Yapılması gereken pek çok iş nedeniyle yaşam daha stresli olabilir ve böylelikle stresin olumsuz sonuçlarından da etkilenebilir.
Bu gibi olumsuz sonuçları nedeniyle etkili bir şekilde hayır demek ve kendi isteklerini ve düşüncelerini uygun bir dille ifade edebilmek oldukça önemlidir. Ayrıca öğrenilebilen bir şeydir. Bunu gerçekleştirmek için bu süreçte bir takım adımları izlenebilir. Bunlar:
1. Kendi davranışlarınızı, kendi tepkilerinizi farklı durumlarda izleyerek kimlere karşı, ne zaman, hangi durumlarda hayır diyemediğinizi, hangi durumlarda rahatlıkla evet diyebildiğinizi gözlemlemek önemlidir. Bunun arttığı ve azaldığı dönemler var ise bunlar da izlenmelidir. Bu aşamada kendimiz, düşünce ve duygularımız ve bir takım tepkilerimiz hakkında daha çok fikir sahibi olabiliriz. Bunun için bir defter tutmak faydalı olabilir.
2. Gerçekçi amaçlar belirleyerek, daha az riskli bir adımla başarı şansınızı arttırın.
3. Belirli bir durum üzerinde yoğunlaşın. En çok hayır diyemediğiniz bir durumu belirleyip, olayı yaşıyor gibi hayal etmeyi, kendi aklınızdan geçen düşünceler ve duygularınızı değerlendirip, bir deftere not edin. Aynı deftere davranışlarınızın ne şekilde olduğunu da not edin.
4. Aklınızdan geçen düşüncelere alternatif olarak nasıl düşünceler geliştirebileceğinizi değerlendirip bunları not edin, etkili şekilde hayır diyebilen uygun bir modelin aynı durumda neler düşünebileceğini tahmin edip bu tarz düşünceleri de ekleyip, bunlara inanma derecenizi ve bunun sonucunda duygularınızı belirleyin. Sık sık belirli durumlarda alternatif olarak nasıl düşünebileceğiniz ile ilgili alıştırmalar yapın.
5. En önemli adım denemektir. Ne şekilde tepki vereceğiniz, nasıl hayır diyebileceğinizi hayal ederek belirledikten sonra bir kişiden yardım isteyerek bunu rol oynama ile deneyimleyin ve karşıdaki kişiden geri bildirim isteyin.
6. Yaptığınız rol çalışmalarını sık sık uygun durumlarda deneyin. Bu davranış denemelerinden sonra iyi yaptığınız ve daha iyi yapabileceğiniz tarafları belirleyin.
Bunlara ek olarak;
İlk başlarda doğrudan hayır diyemiyorsanız, düşünmek için biraz süre isteyin.
Hayır derken cümlelere “üzgünüm ama……”, “Bunu söylemek zor ama…” gibi cümleler ile başlayabilirsiniz.
Karşınızdakine fikrinizi ifade ederken net bir şekilde bununla ilgili koşullarınızı, ihtiyaçlarınızı, duygularınızı, o işi yapmanın kendiniz içine gibi olumsuz sonuçlara yol açabileceğini açık bir dil ile ifade edin.
Hayır diyebilmek için şu cümleleri kullanmak etkili olabilmektedir:
Ben böyle çalışmıyorum.
Bu durumda ben rahatsız oluyorum.
İsterseniz sizi başka bir kişiye yönlendirebilirim.
Bu benim için uygun değil.
Bunu tercih etmiyorum.
Hayır
Bazı zor ve ısrarcı insanlar ile başa çıkabilmek için ise bozuk plak tekniği kullanılabilir. Bu teknikte karşıdaki kişinin ısrarlarına rağmen kendi tercihinizi ifade ettiğiniz cümlenizi her ısrara karşı tekrar tekrar kesin bir dille aynı şekilde bozuk bir plak gibi tekrarlayın