KingrosS

5.sınıf 2. Ünite Maddenin Değişimi ve Tanınması



MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

Yağmur niçin yağar ?
Sıcak havalarda yağmur yağarken soğuk havalarda kar yağmasının nedeni nedir ?
Yağan yağmur ve kar sularına ne oluyor ki yerler kuruyor ?

Yağan yağmur suları ve eriyen kar sularının bir kısmı toprak tarafından emilir bir kısmı akarsulara karışır bir kısmı da çukur yerlerde su birikintisi oluşturur. Güneş çıktığında toprak kurur su birikintileri giderek küçülüp kaybolur.
Yeryüzündeki sular küçük damlacıklar halinde havaya karışır. Bu damlacıklara su buharı diyoruz. Suyun küçük damlacıklar halinde havaya karışmasına buharlaşma diyoruz.
Havadaki su buharını soğuduğu zaman su damlacıkları hâlinde görebiliriz.
Su buharının su damlacıkları hâlinde görülmesine yoğunlaşma denir.

YAĞIŞLAR NASIL OLUŞUR ?
Yeryüzündeki sular Güneş’in etkisiyle buharlaşır ve yükselir. Yükseklerde bulunan soğuk hava Su buharını çok küçük su damlacıklarına ya da buz kristallerine dönüştürerek bulutlar oluşur.
Küçük ve yere düşmeyecek kadar hafif olan su damlacıkları havanın etkisiyle gökyüzünde dolaşır. Su damlacıkları birleşerek büyüyüp ağırlaştığında yağmur olarak yere iner.













Yüksek bulutlardaki su damlacıkları soğuk havanın etkisiyle minik buz taneciklerine dönüşür. Bunlar birleşerek yeterli büyüklüğe ulaştığında kar taneleri şeklinde yeryüzüne düşer.






Yağmur damlaları fırtına nedeniyle donar. Yere doğru inerken hava akımları bunları bir aşağı bir yukarı sürükleyerek daha büyük buz parçaları hâline getirir. Ağırlaşan buz parçaları yere düşer. Buna dolu denir.
Havadaki su damlacıkları yeryüzüne yakın yerde soğuduğu zaman sis oluşur.
Havadaki su buharı taş toprak ve yaprak gibi soğuk katı maddeler üzerinde gece yoğunlaşarak su damlacıklarına dönüşür. Bu damlacıklara çiy denir. Daha çok ilkbahar ve yaz mevsimlerinde sabah erken saatlerde görülür.






Havadaki su buharı çok soğuk ilkbahar ve sonbahar gecelerinde donarak katılaşır. Toprak ve bitkiler üzerinde kar katmanı oluşur. Buna kırağı denir.





DOĞADA SUYUN DOLANIMI





Yeryüzündeki sularda güneş enerjisinin etkisiyle sürekli buharlaşma olur.
Atmosfere yükselen su buharı atmosferin soğuk tabakalarında yoğunlaşarak yağmur dolu kar şeklinde tekrar yeryüzüne döner. Bu olaya suyun doğal dolanımı denir.
Yeryüzündeki suların buharlaşması ile yoğunlaşması arasında bir denge vardır.
Tabiatta suyun dolaşımı ve sürekliliği güneş enerjisi ile sağlanır. Çünkü buharlaşma ve yoğunlaşmanın gerçekleşmesi için ısınma – soğuma gerekir.

Bulutlar nasıl oluşur ?
Buharlaşma ile yoğunlaşmanın oluşmasını sağlayan temel şart nedir ?
Havadaki su buharının yoğunlaşması sonucunda gerçekleşen yağış türleri nelerdir ?
Doğadaki su dolanımını resim üzerinde açıklayınız.

Enerji Kaynağı Güneş




Güneş ışınları aniden yok olursa Dünya’ya neler olur ?

Güneş merkezinde meydana gelen patlamalar sonucunda büyük miktarlarda enerji üretir. Ürettiği enerjinin büyük bir kısmı uzayda kaybolur. Bu enerjinin çok az bir bölümü ısı ve ışık olarak Dünya’ya gelir. Güneş Dünya’mızdaki hayatın devamını sağlar. Işığıbitkilerin besin ve oksijen oluşturmasını sağlar. Isısı atmosferi ısıtır buharlaşma ve yoğunlaşmayı sağlar. Yeryüzündeki bir çok enerjinin kaynağıdır.
Güneş ışınları yeryüzündeki suları ısıtır ve buharlaştırır. Su buharları yoğunlaşarak yağmur kardolu olarak tekrar yeryüzüne iner. Akarsuları oluşturur. Güneş enerjisini elektrik enerjisine çeviren piller yapılmıştır. Bu piller hesap makinesi ve saat gibi araçlarda kullanılır. Bitkiler enerjisini üretmek için güneş enerjisinden yararlanır.

Güneş enerjisi güneş panelleri yardımıyla toplanarak ısıya dönüştürülür ve bu yolla sıcak su sağlanıp konutlar ısıtılır ve sıcak su ihtiyaçları karşılanır. Yakıt olarak kullanılan odun kömür ve petrolden elde edilen ısı enerjisinin kaynağı da Güneş’tir.



Isınan hava genleşir ve yükselir. Sıcak ve soğuk havanın yer değiştirmesiyle rüzgâr oluşur. Rüzgâr gücü ile elektrik üretilir. Bunu sağlayan güneş enerjisidir.

Güneş enerjisi ışınlar hâlinde yayılır. Katı sıvı ve gaz maddelerin üzerine düşerek ısınmalarını sağlar. Kış mevsiminde güneş ışınları Dünya’ya yeterince dik
gelmez. Kışın havaların ve suların soğuk olmasının nedeni budur.
Sıcaklığı farklı olan maddeler birbirine temas ederse sıcaklığı yüksek olan maddeden düşük olan maddeye doğru ısı akar. Isı alışverişi her iki maddenin sıcaklığı eşit olduğunda sona erer.


YAKITLAR
Bulunduğumuz ortamı ısıtmak için hangi araçları kullanırız ?
Isıtmada kullandığımız araçlardan nasıl ısı elde ederiz ?

Bulunduğumuz ortamların ısınmasını sağlamak için soba kalorifer gibi araçlar kullanırız. Bu araçlar yakıtların yanmasıyla ısı verir. Yakıtların yanması için oksijene ihtiyaç vardır. Oksijen olmadan yakıtlar yanmaz. Bazı yakıtlar doğada olduğu şekliyle bazıları da işlendikten sonra kullanılır. Linyit doğal olarak petrol ise işlendikten sonra yakıt olarak kullanılır. Yakıtlardan sağlanan enerji; ısıtmaaydınlatma bazen de nesneleri hareket ettirme amacıyla kullanılır.

FOSİL YAKITLAR
Fosil yakıtlar çürüyen tarih öncesi bitki ve hayvanlardan milyonlarca yılda oluşmuş kömür petrol ve doğalgaz gibi yakıtlardır. Fosil yakıtlar yenilenebilir kaynaklar değillerdir.

Isı enerjisi elde etmek için kullandığımız yakıtların büyük bir kısmı fosil yakıtlardır. Fosil yakıtlar ; birikmiş güneş enerjisinin depo edilmiş şeklidir. Bitki ve hayvanların kalıntılarıyla oluşur. Oluşumları milyonlarca yıl sürer. Genellikle kaya katmanlarının altında sıkışmış ve gömülmüş olarak bulunur.

Kömür bataklıklardaki bitkiler ve bitkisel atıklardan oluşur. Kömürlerin oluşması milyonlarca yıl sürebilir.
Petrol hayvan ve bitki atıklarından oluşmuştur. Karaların hemen altında ya da deniz altındaki yataklarda bulunur.
Doğal gaz da petrol gibi karaların altındaki boşluklarda ya da deniz altında bulunur.





Yakıt olarak kullanılan odun bitkilerden elde edilir. Bitkiler büyümeyi gelişmeyi ve besin yapmayı güneş enerjisi ile gerçekleştirir. Bu enerjiyi depo eder. Odun yakıldığında bu enerji ısı enerjisine dönüşür.

Fosil yakıtlar nasıl oluşmuştur ?
Fosil yakıtlar hangi amaçla kullanılır ?
Fosil yakıtlar nasıl çıkarılır ve taşınır ?
Fosil yakıtlar tükenir mi ?
Fosil yakıtlar nasıl kullanılmalıdır ?